Het ligt aan de noordrand van het Teutoburgerwald,ten Zuidwesten van Osnabrück in de gemeente Hasbergen. Het is een plek waar je geen Konzentrations Lager zou verwachten. Dan denk je aan Bergen-Belsen, Mauthausen, Treblinka, Sobibor, Auschwitz etc. Het gaat bij het vroegere Arbeitserziehugslager Ohrbeck niet
om een vernietigingskamp. In het vroegere Regeringsdistrict Osnabrück werden in de Tweede Wereldoorlog ongeveer 30.000 dwangarbeiders – in 1944 – ingezet om de productie gaande te houden. Elk bedrijf bracht zijn onvrijwillige arbeiders onder in een ‘kamp’. Dat kon een leegstaand gebouw zijn, of een deel van de fabriek, scholen of in barakken. 600 van die kampen waren er in het district Osnabrück, 20.000 in heel Duitsland. Er waren burgerwerkkampen, strafkampen, krijgsgevangenenkampen, concentratiekampen, speciale werkkampen voor Joden en opvoeding/tuchtwerkkampen.
De Augustaschacht was een tuchtwerkkamp. Dwangarbeiders die op de vlucht gepakt werden, of hun werk niet naar behoren uitvoerden kwamen hier terecht. De wreedheden die hier door de Gestapo begaan werden waren verschrikkelijk. De bedoeling was om de dwangarbeider mentaal te breken zodat hij verder als een machine zijn taak zou uitvoeren.
De Augustaschacht is een gebouw rondom een vroegere pomp van een stoomgemaal. Het pompte water op dat diende als koelwater voor de staalproductie. In 1856 was de Klöckner Werke in de stad Georgsmarienhütte gesticht. IJzererts werd in open mijnbouw aan de rand van het Teutoburgerwald gewonnen, het water werd met een leiding naar de staalfabriek gebracht
en cokes kwam uit het Roergebied. Bij het staalbedrijf werkten meer dan 5.000 mensen. Die konden wel arbeidskrachten gebruiken, ook gedwongen. Het bedrijf was eigenaar van de Augustaschacht. Omdat de aandrijving op stoom vervangen was door elektriciteit was er ruimte over in het gebouw. Rond 250 mensen konden er in. Opeen gepropt zaten ze. Bij 15 graden vorst op het appel staan, slaag krijgen, martelingen, etc., het was aan de orde van de dag. Het was straf voor
de een en afschrikwekkend voor anderen. De standaardstraf voor verkeerd gedrag was 56 dagen heropvoeding in dit Arbeitserziehungslager. Omdat Nederland dichtbij ligt, was het grootste deel van de bevolking van deze strafinrichting Nederlanders. Het heeft niet lang gefunctioneerd. Van jan. 1944 tot april 1945 zijn hier ongeveer 2.000 mannen tijdelijk gevangen gezet.
Vandaag ben ik er samen met enkele bestuursleden van de Stichting ‘Vrienden van de Aaltense Synagoge’ geweest. We zijn rondgeleid door Patricia in ’t Groen, een Nederlandse jonge vrouw. Zij kreeg de gelegenheid om na het behalen van haar Pabo diploma een jaar naar het buitenland te gaan. Het is Duitsland geworden en ze is terecht gekomen bij de vereniging die de Gedenkstätte Augustaschacht in stand houdt en open stelt voor het publiek. Zij ontvangt ons in een kleine zaal op de eerste verdieping, geeft een toelichting aan de hand van enkele beelden
op het scherm. In haar verhaal volgt ze Marc Edelstein uit Hilversum die bij een razzia is opgepakt. Marc heeft het overleefd, heeft verteld wat hier is gebeurd en zijn ervaringen meegedeeld. Daarna is het hem teveel geworden en wil hij niet meer praten over de verschrikkingen die heeft ondergaan. Op drie etages van het gebouw zijn ruimtes ingericht voor exposities van foto’s, vitrines, documenten, etc. uiten is de appelplaats, de latrine, een bunker. Vermoed wordt dat er kelders zich onder de grond bevinden, een stalen deksel laat een hol geluid horen als er op getrapt wordt.
Ik ben hier eerder geweest. Dat was op 2 okt. 2003 toen ik met de toenmalige penningmeester van de Vereniging Aaltense musea een bezoek heb gebracht aan Oberburgermeister Fip van Osnabrück. Voor een bijdrage van de Euregio voor het grensoverschrijdend educatief programma van museum Markt 12 had de gemeente Aalten de steun van de stad Osnabrück nodig. De heer Fip liet zich vergezellen door Michael Gander die de plannen voor de Augustaschacht aan ons presenteerde. De heer Gander was toen al Geschäftsführer van de Augustaschacht.
We zijn toen in de Gestapokeller geweest, cellen in de kelder van het vroegere slot van Osnabrück. Daarna zijn we naar Zur Hüggelschlucht gereden om het gebouw dat toen nog ingericht moest worden te bekijken. Ons bezoek werd toen afgesloten met een bezoek aan het nieuwe Felix Nussbaum museum, gebouwd door Daniel Libeskind. Toen het bezoek vanmorgen beëindigd was en ik naar het busje terugliep werd aan een groep leerlingen een toelichting gegeven. De rondleider stopt met zijn verhaal en komt naar me toe. Hij spreekt me aan bij mijn naam, het is dr. Michael Gander. Hij herinnert zich mijn bezoek van toen en noemt de samenwerking die is ontstaan: de heer Gander is lid van de raad van advies van museum Markt 12. Ik maak hem een compliment. Ik ben tevreden over de expositie en laat hem dat weten.