Stolpersteine in Aalten

Vijftig belangstellenden stellen zich in een kring op bij Hogestraat 3. Vier leerlingen van Schaersvoorde zoeken een geschikte plek om wat meer dan 70 jaar geleden gebeurd is te verbeelden. Achter de microfoon neemt Aart van Triest plaats. Gunter Demnig is reeds bezig met het aanbrengen van twee Stolpersteine in het trottoir. Het is koud, het vriest nog licht. Dan wordt een kort In Memoriam uitgesproken voor Jacob ten Bosch en Jansje ten Bosch-Bouwman. Het verkeer wordt omgeleid, alleen het gesproken woord is te horen. Iedereen verplaatst zich in wat toen gebeurd is. Het huis op deze plek was het laatst vrijwillig gekozen adres van Jacob en Jansje, tijdens hun onderduik zijn ze verraden en naar Auschwitz getransporteerd om te worden vermoord. Recht voor de plek staat dochter Betty ten Bosch. Gonnie Blok spreekt namens haar enkele woorden en het is of we de emoties van Betty voelen. Dan treden de leerlingen naar voren. Twee buigen zich neer op straat, de derde strekt zijn rechterhand naar hen uit. Het beeld pakt de aanwezigen direct: de twee worden doodgeschoten. De vierde, een meisje, begint klarinet te spelen. Klagelijke muziek. Beeld en muziek raken de mensen in hun hart, een brok schiet hen in de keel. Dit is zeer intens en aangrijpend. Als de muziek ophoudt worden aan weerszijden van de stenen bloemen gelegd. Gunter Demnig komt aangelopen, hij legt op elke Stolperstein een klein steentje. De aanwezigen lopen langs de twee Struikelstenen, brengen de laatste eer en lopen naar het volgende adres, een eindje verder. Van het staan zijn de mensen koud geworden. Eerder, bij de ontvangst in gebouw Elim, is het aangenaam warm en is er koffie. Tegen negen uur worden de aanwezigen door mij begroet. Ik noem in het bijzonder de namen van de nabestaanden, dat zijn er negen. Burgemeester Bert Berghoef spreekt namens de gemeente Aalten en prijst het initiatief om Stolpersteine in Aalten te leggen. Ook Gunter Demnig, de kunstenaar die de eerste steen heeft bedacht en gemaakt, is in Elim aanwezig. Van hieruit is iedereen zo’n veertig meter verderop, naar Hogestraat 3, gelopen. Vandaar is het weer enkele tientallen meters naar Hogestraat 13 waar 3 Stolpersteine worden gelegd. Er wordt gewacht op het tot stand komen van een Skypeverbinding met Buenos Aires waar Silvia Grünebaum, kleindochter, op deze manier de plechtigheid kan bijwonen. Erwin …., medewerker van Euronics Stronks, houdt een tablet met blote handen vast. Wim van der Kamp spreekt het In Memoriam voor Moritz Cohen, zijn zoon Bernhard Moses Cohen en zijn schoonmoeder Karoline Japhet-Eppstein, Gunter Demnig is intussen druk bezig met het leggen van de stenen. Drie leerlingen verbeelden het uit hun huis oppakken en vermoorden van de bewoners onder begeleiding van klarinetmuziek. Hartverscheurend. Hugo Kuiper spreekt in het Engels, richt zich tot Silvia in Argentinië en spreekt ook namens haar. Wim Mak draagt het gedicht ‘De mensen van voorbij’ van Hanna Lam voor, men kan een speld horen vallen. Ook hier worden bloemen gelegd en de aanwezigen lopen langs de drie stenen en brengen de laatste eer. De vrieskou is in de lichamen van de mensen getrokken. Op weg naar het derde adres lopen zes kinderen en twee begeleiders, Heiko Hammer en Tania Heidbreder de stoet tegemoet. De kinderen komen uit Dortmund, zitten in de hoogste klassen van de basisschool en nemen deel aan een project van het Internationales Bildungs- und Begegnungswerk. Op Hogestraat 55 I worden stenen gelegd voor Albert Lewy, zijn vrouw Friederike Lewy-ten Bosch en hun dochter Bertha Mathilde Lewy. Bertha woonde enige tijd in Dortmund voordat ze naar Aalten kwam. Hugo Kuiper spreekt in het Duits het In Memoriam uit voor de drie vermoorde Joodse medeburgers. De leerlingen van Schaersvoorde voeren weer hun tableau vivant op. Dan stellen de kinderen uit Dortmund zich naast de stenen op. Ze stellen zich voor en laten drie grote kleurplaten zien. Daarop is de geschiedenis van de familie Lewy verbeeld. De kinderen vertellen wat die familie is overkomen. Het gezin bij elkaar, Bertha op een plaat en dan een plaat met drie veewagons. Tot slot zegt een van de kinderen: ‘Alle mensen zijn gelijk’, de aanwezigen applaudisseren. Aart van Triest leest de tekst van een briefje dat uit een trein is gegooid. Niet zo maar een trein, het was de trein van het kindertransport waarin ook Bertha Mathilde heeft gezeten. Het is tien uur, pas om kwart voor elf begint de plechtigheid bij de Synagoge. Hier op straat schijnt de zon, maar het is nog steeds zeer koud. In de Synagoge brandt de kachel en daarom nodig ik de aanwezigen uit naar de Synagoge te gaan en binnen even op temperatuur te komen.