Gedenkstätte Esterwegen – deel 2

Ik moet meer vertellen over mijn bezoek aan deze Gedenkstätte. Wat heb ik gezien en wat heb ik gedaan? Na aankomst ben ik even in het informatiecentrum geweest om direct daarna het veen in te lopen. Een pad van Cortenstahl gaat er naar toe. Dat is een recht pad van roestig staal met opstaande randen. Het verbeeldt het pad waarover de gevangenen liepen naar het veen om daar zware arbeid te verrichten. Aan het eind, met rechts een stukje kanaal met zwart water, sta ik even stil. De witte pluizen van het veenwollegras, kenmerk voor een veengebied, zijn nog niet afgewaaid. Waar het droog lijkt, is het niet aan te bevelen om daar te gaan lopen. Er is een Infopad, een pad van planken waarop de wandelaar de voeten droog houdt. Vele aspecten van het veen worden op infoborden toegelicht. Ik loop het hele pad en kom achter de omheining van de Gedenkstätte uit. Een hek staat open, ik ga weer naar binnen. Gebouwen van de Bundeswehr staan er nog. Die heeft na de afbraak en verkoop van de barakken hier een aantal loodsen voor opslag gebouwd. Omheind door een beukenhaag is er een klein klooster. Dat is hier in 2006 gebouwd. De ingang is via een gestileerde poort. Ik loop naar binnen. Er zijn drie ruimten. Eerst een stilteruimte met een houten wagentje op rails. Dan is er een gebedsruimte. Ook weer sober ingericht. Ik tref een zuster. Vier Franciscaner nonnen leven hier. Het klooster wil een oord zijn voor stilte, gebed en gesprek. ‘In het informatiecentrum wordt je hoofd vol van kennis, feiten en gegevens, hier kun je ze verwerken’, zegt de zuster. Om kwart voor drie ben ik in de centrale hal. Ik koop een kaartje voor de rondleiding die om drie uur begint en ga nog een kop koffie drinken, met Kuchen erbij.
De gids neemt ons mee naar een zaal. Hij vertelt over de vroegere Emslandlager. In maart 1933 werd dit gebied aangewezen om concentratiekampen te bouwen. Officieel om veen te ontginnen en daarna te gebruiken als landbouwgebied. Börgermoor was het eerste kamp, Esterwegen het tweede. Er zouden er 15 komen. Tot 1959 bleven de barakken in gebruik. De Engelsen gebruikten het na 1945 als interneringskamp voor Nazi functionarissen, vanaf 1946 voor oorlogsmisdadigers zoals SS’ers. Tussen 1953 en 1959 werd het als opvangkamp gebruikt voor vluchtelingen uit de Sovjet Bezettingszone van Duitsland (de DDR). Van 1963 tot 2001 was het depot voor de Bundeswehr. In 1985 ontstond het initiatief om een herinneringscentrum op te richten. Er werden reünies georganiseerd. Ex-gevangenen vertelden hun verhaal. Er zijn daarna 80 interviews afgenomen. Veel materialen zijn verzameld. De reünies worden nog gehouden. ‘Ik kom zolang mijn dochter nog kan’, zei op een vorige reünie een negentiger. De geschiedenis hoe de Nazi’s aan de macht kwamen komt in het kort langs. Op 30 jan. 1933 wordt Hitler rijkskanselier en twee andere Nazi’s worden minister in een kabinet van 12 ministers. Het Rijksdaggebouw staat op 27 febr. 1933 in brand. Nazi minister Frick heeft een verordening klaar liggen. Die wordt de volgende dag door de ministerraad aangenomen. Op grond hiervan worden communisten en socialisten in het hele land gearresteerd. Op 5 maart 1933 zijn er verkiezingen, de Nazi’s krijgen 5 miljoen stemmen meer dan bij de vorige verkiezingen. Op 17 maart 1933 krijgt de Regierungspresident van Osnabrück een brief uit Berlijn met de mededeling: ‘Ich suche ein Ort für ein Lager’. Dat wordt het veengebied in het Emsland. Op 28 juni 1933 schrijft het Katholieke Volksblad van Meppen positief over het nieuwe concentratiekamp Börgermoor. Overdag werken en ’s avonds sport en ontspanning. Ja,ja. Als concentratiekamp is Esterwegen in 1936 opgeheven en verlegd naar Sachsenhausen. Het werd een strafkamp voor wetsovertreders, het viel nu onder Justitie. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zaten gelijktijdig in de kampen 60.000 gevangenen. In Wietmarschen zaten veel Russische krijgsgevangenen. Daarvan zijn er hier 20.000 gestorven. Ze werden aanzienlijk slechter behandeld dan Fransen of andere West Europeanen. Nabestaanden van de Russen worden opgespoord. Die zijn ongelooflijk dankbaar dat hier mensen zijn die zich om de slachtoffers bekommeren. Na de oorlog is er in de buurt van Haren (aan de Eems) een Poolse gemeente geweest. Miasto Maczkow. Vierduizend Polen met een eigen Poolse burgemeester en eigen Pools bestuur. Stalin zei dat de Polen die in het Westen tegen de Nazi’s hadden gevochten kapitalistische knechten waren. Bij terugkeer in Polen werden ze tegen de muur gezet. De Engelsen beloofden de Polen een eigen staat voor 400.000 Polen. Dat zou Emsland worden maar Stalin wilde er niets van weten. Er is nog gelegenheid tot het stellen van vragen. Er is nog een plaats in Duitsland waar de originele barakken van kamp staan. Hier wil men graag een originele barak. In Coesfeld is een initiatief om een Gedenkstätte op te richten. Uit de discussie blijkt dat het om een Arbeitslager ging.