Van 15 jan. Tot 22 jan. 2017 is de week van gebed voor de eenheid van de christenen. Afgelopen donderdag is er een samenkomst geweest in de Westerkerk waar voorgangers van de Protestantse gemeente, de rooms-katholieke parochie, de Christelijk Gereformeerde kerk en de Euregiogemeente zijn voorgegaan. Daar waren ongeveer 50 aanwezigen, zo hoorde ik vanmorgen in de dienst in de Nieuwe Helenakerk met als thema ‘Jouw hand, mijn glimlach’. In deze dienst zijn pastor Jos Droste, ds. Aja Yntema en Gerda van Netten de voorgangers. Bij binnenkomst is de kerk nog niet op kamertemperatuur, er zijn maar weinigen die hun jas aan de kapstok hangen. Ik ben blij dat ik een lange onderbroek heb aangetrokken.
‘Muren slechten’ is ook een goede titel van het thema van deze dienst. Elk jaar bereidt een ander land het thema voor, dit jaar is dat Duitsland. In 1989 viel de muur die Duitsers van elkaar gescheiden hield. Een paar jaar eerder werden openheid en hervorming de leuzen binnen de communistische dictaturen. Dat gaf onrust in de gesloten samenlevingen van midden en Oost-Europa. De vroegere DDR (communistisch Duitsland) bereidde zich op alles voor. Overal was een planning voor, maar het regime had geen rekening gehouden met wat de mensen deden. Die zetten kaarsen neer en baden om vrede. De val van de Berlijnse muur was de bekroning van deze gebedsbeweging. De liturgie tijdens deze dienst herinnert aan deze periode. Er wordt, symbolisch, een muur gebouwd en later in de dienst weer afgebroken. De muur staat symbool voor de verdeeldheid onder christenen. Het afbreken van de muur is een hoopvol teken van verzoening voor elke situatie waarin verdeeldheid onoverbrugbaar lijkt. Tijdens de schuldbelijdenis in de liturgie bouwen een paar jongens een muur op. Een muur van rechthoekige dozen van papier, het lijken wel vierkante broodtrommels. Daarbij worden 12 teksten uitgesproken, zie hieronder. De muur blijft in stand gedurende de dienst tot het antwoord op de verkondiging begint. Dan worden de stenen bij elkaar gelegd in de vorm van een kruis als teken van verzoening.
De Schuldbelijdenis wordt door ds. Yntema gelezen. ‘De kerk is steeds opnieuw geroepen om zich te bekeren tot haar hoofd: Jezus Christus. Daarom zijn er in de loop van de geschiedenis vernieuwingsbewegingen in de kerk geweest. Helaas hadden deze bewegingen vaak scheidingen tot gevolg. Deze scheidingen zijn in tegenspraak met het gebed van Jezus tot de Vader in Johannes 17:23: ‘dat zij volkomen één zullen zijn, zodat de wereld zal begrijpen dat u mij hebt gezonden, en dat u hen liefhad, zoals u mij liefhad’. Laten wij onze zonden belijden en bidden om vergeving en om genezing van de wonden die het gevolg zijn van onze scheidingen.’
Stilte
Voorganger (V.). Wij richten muren op die ons van elkaar scheiden en die ons weerhouden eenheid te vinden. Wij komen nu voor God met de stenen waarmee wij muren bouwen.
- V. Een steen in onze muur is ‘gebrek aan liefde’. (De steen wordt geplaatst.) Barmhartige God, de liefde van Christus brengt ons ertoe vergeving te vragen, omdat we telkens weer tekortschieten in de liefde. De gemeente antwoordt (A.) Vergeef ons onze schulden zoals ook wij onze schuldenaren vergeven.
- V. Een steen in onze muur is ‘haat en minachting’. (De steen wordt geplaatst.) Barmhartige God, de liefde van Christus brengt ons ertoe vergeving te vragen voor onze onderlinge haat en minachting. A. Vergeef ons onze schulden zoals ook wij onze schuldenaren vergeven.
- V. Een steen in onze muur is ‘valse beschuldiging’. (De steen wordt geplaatst.) Barmhartige God, de liefde van Christus brengt ons ertoe vergeving te vragen voor het aanklagen van anderen en voor de valse beschuldigingen die we uiten naar elkaar. A. Vergeef ons onze schulden zoals ook wij onze schuldenaren vergeven.
- V. Een steen in onze muur is ‘discriminatie’. (De steen wordt geplaatst.) Barmhartige God, de liefde van Christus brengt ons ertoe vergeving te vragen voor alle vooroordelen en discriminatie. A. Vergeef ons onze schulden zoals ook wij onze schuldenaren vergeven.
Uit het Liedboek wordt gezongen de acclamatie Kyrie eleison, gezang 301e.
- V. Een steen in onze muur is ‘vervolging’. (De steen wordt geplaatst.) Barmhartige God, de liefde van Christus brengt ons ertoe vergeving te vragen voor vervolging en marteling. A. Vergeef ons onze schulden zoals ook wij onze schuldenaren vergeven.
- V. Een steen in onze muur is ’verbroken gemeenschap’. (De steen wordt geplaatst.) Barmhartige God, de liefde van Christus brengt ons ertoe vergeving te vragen voor het laten voortbestaan van de scheiding tussen onze kerken. A. Vergeef ons onze schulden zoals ook wij onze schuldenaren vergeven.
- V. Een steen in onze muur is ‘onverdraagzaamheid’. (De steen wordt geplaatst.) Barmhartige God, de liefde van Christus brengt ons ertoe vergeving te vragen voor het uitbannen van onze broeders en zusters uit ons vroegere gemeenschappelijke thuis en voor alle daden van religieuze onverdraagzaamheid in het heden. A. Vergeef ons onze schulden zoals ook wij onze schuldenaren vergeven.
- V. Een steen in onze muur is ‘godsdienstoorlogen’. (De steen wordt geplaatst.) Barmhartige God, de liefde van Christus brengt ons ertoe vergeving te vragen voor alle oorlogen die we tegen elkaar hebben gevoerd in uw naam. A. Vergeef ons onze schulden zoals ook wij onze schuldenaren vergeven.
Uit het liedboek wordt lied 301e gezongen.
- V. Een steen in onze muur is ‘gescheidenheid’. (De steen wordt geplaatst.) Barmhartige God, de liefde van Christus brengt ons ertoe vergeving te vragen voor het gescheiden leven van ons, christenen, ver verwijderd van onze gemeenschappelijke roeping om mee te werken aan het welzijn van de hele schepping. A. Vergeef ons onze schulden zoals ook wij onze schuldenaren vergeven.
- V. Een steen in onze muur is ‘machtsmisbruik’. (De steen wordt geplaatst.) Barmhartige God, de liefde van Christus brengt ons ertoe vergeving te vragen voor misbruik van macht. A. Vergeef ons onze schulden zoals ook wij onze schuldenaren vergeven.
- V. Een steen in onze muur is ‘zelfgenoegzaamheid’. (De steen wordt geplaatst.) Barmhartige God, de liefde van Christus brengt ons ertoe vergeving te vragen voor onze zelfgenoegzaamheid. We distantiëren ons te gemakkelijk van onze broeders en zusters in Christus en van de gemeenschap waarin we leven. A. Vergeef ons onze schulden zoals ook wij onze schuldenaren vergeven.
- V. Een steen in onze muur is ‘hoogmoed’. (De steen wordt geplaatst.) Barmhartige God, de liefde van Christus brengt ons ertoe vergeving te vragen voor onze hoogmoed. A. Vergeef ons onze schulden zoals ook wij onze schuldenaren vergeven.
Lied 301e wordt gezongen.
- V. Heer, onze God, zie hier deze muur die we hebben opgericht en die ons scheidt van u en van elkaar. Vergeef ons onze schulden. Genees ons. Help ons om alle scheidsmuren neer te halen, en maak ons één in u. A. Amen.
Gerda van Netten leidt het gebed om de Heilige Geest in dat als lied, in het latijn, door het mannenkoor wordt gezongen. De Nederlandse vertaling staat in het liturgieboekje van 16 pagina’s. Zij leest ook uit Ezechiël 36:26-28 en 2 Korintiërs 5:14-20. Bij de Evangelielezing gaan allen staan, pastor Droste leest Matteüs 5:23-24 en houdt daarna een groot rood boek, de Bijbel, boven zijn hoofd ten teken dat uit het Woord van God is gelezen.
In zijn Overweging herhaalt pastor Droste enkele van de 12 woorden uit de schuldbelijdenis. Dat zijn grote woorden. Staat die muur er nog? Zijn er gaten in gevallen? Misschien wel tussen christenen, maar niet tussen christenheid en islam. Hij vertelt over zijn leven. Hij is opgegroeid in Nieuw-Heeten, bijna voor honderd procent rooms-katholiek. Er woonde een protestantse boer in het buitengebied. Contacten met anderen waren er niet. Op zondag ging hij weleens naar familie in Twente. De bus reed door Rijssen. Het zag daar zwart van de kerkgangers. Fascinerend, maar er stond een muur tussen. Als 19jarige jongen had hij met ze te doen. Later als hij priester zou zijn, zou hij ze bekeren zodat ze niet in de hel kwamen. Het zwembad in Rijssen was op zondag niet open. Gesloten voor roomsen en heidenen.
In de 60erjaren mocht de dochter van de protestantse boer meedoen met het vormsel voor de hele klas. Het tweede Vaticaans concilie was net geweest. Hij ging naar het seminarie in Apeldoorn. Daar waren interkerkelijke agapè vieringen, in de kerk mocht nog niet. Hij ging aan de Universiteit van Utrecht theologie studeren. Daar kwam hij tussen de jongens die in driedelig pak in de collegebanken zaten, gereformeerde bonders. De een zag de ernst van de bonders, de ander de rijkdom van de roomse traditie. Er werd gesproken over verzoening en rechtvaardiging. Een splijtzwam bleek een verschil in accent. Zijn eerste standplaats was Kampen. Als je op een stoeptegel ging staan zag de torens van 7 kerken. De roomsen waren een minderheid. Godsdienstoorlogen waren er niet meer, wel twisten tussen scholieren. Veel stenen zijn opgeruimd. Hij betreurt de ervaringen van vernedering, het niet gewaardeerd worden. Gelovigen werden door andere gelovigen stiefkinderen genoemd. De vorige paus noemde de protestanten geloofsgemeenschappen. Onze kerk is nog steeds het grootste obstakel. Misschien moeten we de positieve ervaringen vooropzetten. In ons dorp bestaan er de laatste jaren contacten tussen protestanten, rooms-katholieken, christelijk-gereformeerden en de Euregiogemeente. Afgelopen donderdagavond waren we bij elkaar in de Westerkerk. We moeten erkennen dat we gedragen worden door dezelfde Christus, dat we ons baseren op dezelfde Schrift. Langzamerhand merken we dat we muren slechten. We treden elkaar met open handen en een glimlach tegemoet. Het doet ons samen voor Gods aangezicht treden en geeft ons hoop dat we over de stenen heenstappen. ‘Ik hoop dat we die weg met elkaar mogen vervolgen’.
Na het amen wordt lied 969 gezongen. Gerda van Netten leidt het antwoord in. De muren die we zelf gebouwd hebben kunnen we ook weer afbreken. Het is een teken dat ons verbindt, daarmee maken we een nieuw begin. Onder het zingen van lied 686 wordt de muur door de twee jongens afgebroken en van de stenen wordt een kruis gemaakt. De vredegroet volgt en tijdens koorzang lopen de drie voorgangers langs de banken om de eerste twee kerkgangers in elke bank de hand als vredegroet te geven. De geloofsbelijdenis van Nicea wordt uitgesproken, waarna de dank- en voorbeden volgen beëindigd door het gezamenlijk bidden van het Onze Vader. Na de zegen wordt lied 974 gezongen.
Na afloop is er koffie achterin de kerk. Die slaan velen niet over. De kerkganger draait zich om en staat na een paar passen in het achterste deel van de kerkzaal waar aan tafels koffie wordt geschonken. Er is ruimte om te zitten en natuurlijk kan ook staande koffie worden gedronken. Eigenlijk ideaal, in de kerkzaal na de dienst nog even een praatje maken onder het genot van een kopje koffie.